استفاده از قرآن در باز مهندسی عملیات روانی

به قلم سرلشکر دکتر سید حسن فیروزآبادی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح

امروز که رهبر عزیز انقلاب اسلامی همه ما را نسبت به جنگ نرم توسط استکبار و دشمنان انقلاب و بدخواهان ملت ایران هشدار دادند بحث عملیات روانی در حوزه جنگ نرم از اهم واجبات است و در واقع پاسخ جنگ نرم یا عملیات روانی دشمن دفاع نرم و عملیات روانی تهاجمی و دفاعی برعلیه دشمن محسوب می‏شود. نظم و نسق دادن به یک مجموعه یا بازآرایی مجدد آن را با هدف یک ساخت جدید را، مهندسی می‏نامیم. در معنای دیگر، مهندسی به معنای تنظیم عناصر یک محیط است به گونه‏ای که در تناسب، با غایت مطلوب قرار گیرد. مهندسی عملیات روانی نیز در همین راستا یک فن مبتنی بر مهارت‏های فراوانی است که از فناوری و دانش روان‏شناسی قدرت سرچشمه می‏گیرد. به زعم این مقاله عملیات روانی به کلیه فعالیت‏هایی اطلاق می‏شود که موجب تولید، تغییر، تقویت و یا تصحیح نگرش و بینش مخاطب شده و آن را در راستای اهداف و نیات منبع پیام هدایت سازد و بر دو گونه تبلیغ و جنگ روانی تقسیم می‏شود.

 تجربه و ذوق سلیم هنری می‏تواند در کنار دانش‏نظری این فرآیند، مهندسی آن را زیبا و از سوی دیگر کم هزینه و پربار سازد. بدون مشارکت جمعی و رسانه‏ای امکان مهندسی وجود ندارد و این کار کرد (عملیات روانی) موضوعی نیست که بتوان با زور و تحمیل یک رای و سلیقه در مورد آن نتیجه گرفت، لاجرم باید در فرآیند مهندسی و آینده‏نگری از تجربه و خرد حاکم بر نیازها و رفتار مطلوب انسانی مدد گرفت و آن را به سامان رسانید.

عملیات روانی به کلیه فعالیت‏هایی اطلاق می‏شود که موجب تولید، تغییر، تقویت و یا تصحیح نگرش و بینش مخاطب شده و آن را در راستای اهداف و نیات منبع پیام هدایت سازد و بر دو گونه تبلیغ و جنگ روانی تقسیم می‏شود.

قرآن بزرگ‏ترین کتاب عملیات روانی، جبهه نور، ایمان، حق و عدالت است. اگر با نگاه تخصصی در جست‏وجوی هدایت کتاب خدا در امر عملیات روانی باشیم می‏توان نتیجه گرفت که کتاب کوثر خدا و کتاب قران حکیم مجید، علاوه بر همه ابعادی که مدنظر قرار داده کتابی برای حفظ روحیه پیامبر اعظم (صلی‏الله علیه واله وسلم) است که در آن صحنه‏های عظیم، خطرناک و پرفراز و نشیب رسالت ایشان در مکه و حکومت ایشان در مدینه نشان داده شده است و نیز بخش مهمی از آیات شریفه قران کریم شامل صحنه‏های عظیم قوت قلب دادن به رسول خدا (صلی‏الله علیه واله وسلم) و امید بخشیدن به آینده اسلام و مسلمین می‏شود.

«ثبت ا... الذین آمنوا منکم» و یا «یثبت اقدامکم» همچنین در آیات بسیاری حقانیت پیامبر (صلی‏الله علیه واله وسلم) و اسلام و سنت‏های الهی تبیین شده است و پاسخ شبهات کفار و منافقین و نیز افراد بی‏اطلاع که از روی گمان فکر می‏کنند داده شده است. بنابراین قرآن حکیم در هر دو بعد علمیات روانی جامع است، در آفند و هم پدافند. دفاع خداوند و امدادهای غیبی و هدایت‏های وحی برای پیروزی بر دشمنان و تضعیف روحیه او و حملات قوی به پایه‏های فکری و بنیان‏های اجتماعی و اخلاقی غلط دشمنان که موجب ضعف، فرار و انهدام آنها را فراهم آورد...

خداوند متعال در قرآن کریم و سوره مزمل خطاب به پیامبر اکرم (صلی‏الله علیه واله وسلم)، ماهیت وحی را بیان نموده و می‏فرماید: (ما بر تو سخنی سنگین و ارزشمند القا می‏کنیم) و این سخن تنها جایگاهی است که القا در تبلیغات دینی را خاص کلام وحی معرفی می‏نمایند. قرآن کریم با کتاب نامیدن خویش برای مقابله با عملیات روانی دشمن سنگرسازی می‏کند و با ترسیم کلی جبهه امی‏ها وارد مبارزه می‏شود و همین امر نشان می‏دهد که قرآن کریم تا چه حد از اعجاز بیانی و زبانی خویش برای منکوب کردن دشمنی که تمام ابزارها و روش‏های زبانی و ادبی خویش را برای به زانو درآوردن حضرت محمد (صلی‏الله علیه واله وسلم) به کار گرفته است، استفاده می‏کند و چگونه در برابر تک همه جانبه روانی دشمن به پاتکی بنیادین همه جانبه و در عین حال قاطع و کوبنده روی می‏آورد. لذا منبع اصلی در بازمهندسی عملیات روانی بازگشت سازمان‏های تبلیغاتی به قرآن کریم است که کتاب بلاغ و ابلاغ است. بدین معنا که پیام قرآن باید وارد عرصه مبارزه در برابر مشرکان مطرح شود و با رسایی و آشکاری این امر صورت پذیرد چون ابلاغ رساندن آشکار و واضح و رسالت و مخاطب آن نیز انسان‏ها هستند و به عبارتی می‏توان گفت به نظام زبانی قرآن تعلق دارند و به همان فرهنگی منتسب‏اند که این زبان محور آن است. هر چند نظام معنایی قرآن بسی فراتر و مخاطبان آن عام و جهانی‏اند.

پیام قرآن باید وارد عرصه مبارزه در برابر مشرکان مطرح شود و با رسایی و آشکاری این امر صورت پذیرد چون ابلاغ رساندن آشکار و واضح و رسالت و مخاطب آن نیز انسان‏ها هستند و به عبارتی می‏توان گفت به نظام زبانی قرآن تعلق دارند و به همان فرهنگی منتسب‏اند که این زبان محور آن است .

 خداوند متعال خطاب به پیامبر اکرم (صلی‏الله علیه واله وسلم) می‏فرماید:«ای پیامبر ابلاغ کن آنچه را که از سوی پروردگارت به تو فرود آمده است و اگر چنین نکردی پس رسالت خدایی را نرسانده‏ای (تبلیغ نکرده‏ای)» و یا می‏فرماید: «و بر پیامبر جز رساندن و تبلیغ آشکار نیست» در نتیجه کار ایشان شناساندن، رساندن و خوب ادا کردن یا به عبارتی به نحو کامل و مطلوب انجام د ادن آن است و این همان وظایف و کارهای داعی است که در صحنه مبارزه با شرک و کفر وارد می‏شود و دعوت خود را بیان می‏کند. یعنی پیامبر، ائمه، ولی و مومنان رزمنده برتر و برجسته جبهه‏ای هستند که قرآن سند عملیاتی آن است.

 بر این اساس، مسئولیت‏های اصلی مبلغ که در نام‏های خاص رسالتی رسول خدا نیز مندرج است عبارتند از:

1- از بین بردن جهل و ناآگاهی از طریق واداشتن افراد و مخاطبین به تفکر و آگاهی که می‏فرماید: یا ایها الذین امنو ان جاء کم فاسق بناء فتبینوا ان تصیبوقوما یجب‏ها له فتصبحو علی ما فعلتم نادمین (حجرات-6) (ای کسانی که ایمان آورده‏اید اگر شخص فاسقی خبری برای شما آورد، درباره آن تحقیق کنید. تبیین کنید، مبادا به گروهی از روی نادانی آسیب برسانید و از کرده خود پشیمان شوید.)

2- احیاء و یادآوری باورها و حقایق‏ فطری تا از طریق آن غفلت و فراموشی از بین برود و از طرفی با طرح محبت خدای متعال به متقین و اختصاص فلاح و رستگاری به متقیان استقامت آنان را می‏سازد.

3- منکوب کردن دشمن در عملیات متعدد و گسترده روانی خود علیه قرآن و پیامبر صلی‏الله‏علیه‏واله‏وسلم با بحث عقلی، تاریخی و ارزشی درباره بنیان‏های باطل، جهل و کفر و نفاق دشمن و تسلط روانی برجبهه مقابل .

عمل انقلابی و جهادی، تلاش هوشمندانه و آگاهانه، دلسوزی و احساس مسئولیت و صبر و تحمل از جمله مولفه‏های اساسی است که برای تحقق این فرآیند لازم و ضروری است.

روان‏شناسی اجتماعی بر خلاف مهندسی یک ساختمان که با پایان گرفتن ساختمان، پایان می‏یابد، یک پروژه بی‏پایان است و همواره نیازمند بازنگری و تصحیح و ارتقا می‏باشد.

مجامع علمی به ویژه آنهایی که دغدغه امنیت ملی و دفاع اجتماعی دارند باید به تناسب رشته خود سهمی در بازآرایی مهندسی فکر و مدیریت عملیات روانی داشته باشند. روح حاکم بر نقشه فکری جامعه و مهندسی آن، روح عزت دینی و ملی، اخلاق پروری و معنویت است اما هیچ بخشی از آن نباید در تعارض با عقل و خرد حرفه‏ای در تولید پیام باشد و این جمع بین عقل و ایمان با علم و تخصص در عملیات روانی، مقوله دشواری است که نیازمند مشارکت علمی تمامی مجامع دانشگاهی و راهبردی است. لازمه تحقق مهندسی مطلوب در عملیات روانی، شناسایی محیط اجتماعی و فرهنگی خواهد بود و دانشگاه‏ها و حوزه‏های علمیه دینی به عنوان یک موسسه تولید علم و دانش تخصصی و به لحاظ تمرکز نخبگان فکری در آن از دو جهت می‏توانند در این امر موثر واقع شوند، از یک سو نخبگان دانشگاهی و حوزه‏های علمیه دینی می‏توانند با آگاهی از عناصر متفاوت تولید پیام و نظام‏های مربوط و آگاه سازی نسبت به این عناصر و ارکان، مقدمات تحقق مهندسی تبلیغ را فراهم آورند و از سویی دیگر با شناسایی عناصر ضعیف و ناسازگاری‏ها و ناهنجاری‏های حوزه مدیریت عملیات روانی و تقویت منابع انسانی و آموزش عناصر موجود و مرتبط و نیز تبیین نحوه ارتباط نظام‏مند و نظام واربین عناصر مردمی و نخبگان و خواص اجتماعی، به بسترسازی و تحقق مهندسی نوین عملیات روانی در کشور کمک کنند. علاوه براین مدیران و نخبگان شاغل در هر یک از حوزه‏ها و نظام‏های برشمرده، می‏توانند با طراحی و بازسازی اصول و عملکردها، متناسب با نظامی که در تولید فکر و بینش دنبال می‏سازند، به رفع ناهنجاری‏ها یا نواقصی که در این خصوص وجود دارد، اقدام نمایند. ایجاد ارتباط و هماهنگی بین دستگاه‏های مختلف تولید علم و تبلیغی و رسانه‏ای و تولید اطلاعات و هم‏اندیشی برای رفع ناسازگاری‏ها در این پروسه و ایجاد تحول، از جمله فعالیت‏هایی است که دانشگاهیان و حوزویان با توجه به جایگاه علمی خود می‏توانند در این جهت ایفا کنند. عمل انقلابی و جهادی، تلاش هوشمندانه و آگاهانه، دلسوزی و احساس مسئولیت و صبر و تحمل از جمله مولفه‏های اساسی است که برای تحقق این فرآیند لازم و ضروری است.